Mobbing w polskim prawie pracy

Po trzech latach obowiązywania przepisów dotyczących mobbingu nadal wiele pytań pozostało bez odpowiedzi. Niniejsze opracowanie stanowi syntetyczną prezentację prawnej regulacji mobbingu na gruncie polskiego prawa pracy, kierując jednocześnie uwagę czytelnika na rozwiązywanie sporów powstałych na tym tle, zwłaszcza poprzez zastosowanie metod ugodowych (pozasądowych).

Opracowanie przygotowano m.in. na podstawie przeglądu aktualnej literatury fachowej poświęconej tematyce mobbingu w prawie pracy, a dodatkowo uzupełniono je o analizę orzecznictwa Sadu Najwyższego, które dotyczy prezentowanej tematyki.

Wprowadzenie:

W dniu 1.1.2004 r. pojawił się w Kodeksie pracy art. 94³, zawierający przepisy dotyczące nieznanego dotąd polskiemu prawu pojęcia mobbingu. Przez trzy lata ich obowiązywania powstało na ten temat dużo opracowań i pojawiło się kilka orzeczeń Sądu Najwyższego. Niemniej jednak wiele pytań, które towarzyszyły kodeksowej definicji mobbingu od dnia jej wejścia w życie, nadal pozostało bez odpowiedzi. Taki stan rzeczy stał się inspiracją dla podjęcia - w ramach jednego, zwięzłego opracowania - próby zebrania niemal wszystkich informacji na temat prawnych aspektów zjawiska mobbingu. Dodatkowo przyświecał mi cel, aby w sposób syntetyczny zaprezentować regulację dotyczącą mobbingu na gruncie polskiego prawa pracy, kierując jednocześnie uwagę czytelnika na rozwiązywanie sporów powstałych na tym tle, zwłaszcza poprzez zastosowanie metod ugodowych (pozasądowych).

Niniejsza publikacja została podzielona na pięć zasadniczych części - rozdziałów:

- Rozdział 1: Wprowadzenie pojęcia mobbingu do polskiego prawa pracy;

- Rozdział 2: Definicja mobbingu;

- Rozdział 3: Obowiązek przeciwdziałania mobbingowi;

- Rozdział 4: Spory powstałe na tle mobbingu;

- Rozdział 5: Mobbing w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Rozdział 1 stanowi syntetyczną prezentację wprowadzania pojęcia mobbingu do polskiego prawa pracy - wyjaśnia samo pojęcie poprzez prezentację ogólnych rozwiązań dotyczących tego zagadnienia przyjętych w krajach Unii Europejskiej, aż do ukazania, w jaki sposób definicja mobbingu pojawiła się w polskim Kodeksie pracy.

Rozdział 2 zawiera rozważania na temat konstrukcji kodeksowej definicji mobbingu nie tylko pod kątem techniki legislacyjnej, ale także skutków takiego brzmienia art. 94³ § 2 KP. Z uwagi na istotne podobieństwa do niektórych przesłanek dotyczących molestowania i dyskryminacji definicja ta została także zestawiona z definicją molestowania i dyskryminacji zawartymi w Kodeksie pracy.

Rozdział 3 został podzielony na cztery części, w których omówiono tematykę pracodawczego obowiązku przeciwdziałania mobbingowi. I tak w części 3.1. dokonano prawnej analizy konstrukcji obowiązku przeciwdziałania mobbingowi. Część 3.2. reguluje kwestię innych obowiązków pracodawcy, które w jakikolwiek sposób wiążą się z obowiązkiem przeciwdziałania mobbingowi, co z kolei wywiera ten skutek, że pracodawca, naruszając obowiązek określony w art. 94³ § 2 KP, narusza tym samym owe inne obowiązki (przykładowo chodzi tu o obowiązek poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika). Część 3.3. prezentuje katalog podstawowych uprawnień pracownika w razie naruszenia obowiązku przeciwdziałania mobbingowi, natomiast w części 3.4. omówiono problematykę roszczeń przysługujących pracownikowi w związku z zaistnieniem mobbingu.

Rozdział 4 został poświęcony analizie powstałych na tle mobbingu sporów pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Otwiera go część 4.1. zawierająca rozważania dotyczące ciężaru dowodu w postępowaniu prowadzonym przed sądem pracy, którego powodem jest zaistnienie mobbingu. Dalej zaprezentowano w skrócie sądowe rozwiązanie sporów powstałych na tle mobbingu, wiele miejsca poświęcając w tym rozdziale metodom pozasądowego rozwiązywania sporów. Wynika to z faktu, że jednym z założeń niniejszego opracowania jest propagowanie idei polubownego rozwiązywania sporów ze stosunku pracy, zwłaszcza powstałych na skutek mobbingu. Ponadto na koniec - w części 4.4. "Pracodawca wobec pozornego zarzutu mobbingu - zarys problematyki" - podjęto próbę analizy problemu pozornego zarzutu mobbingu, z uwagi na dość istotny problem pojawiający się w tym zakresie w ramach praktyki stosowania art. 94³ KP.

Z kolei w rozdziale 5, który jako jedyny nie został wewnętrznie podzielony, podjęto próbę przeanalizowania dostępnych orzeczeń SN dotykających bezpośrednio lub pośrednio zagadnienia mobbingu w miejscu pracy, które zapadały do końca 2006 r.

W prezentowanej pracy wykorzystano powszechnie dostępną literaturę, która ukazała się do czerwca 2007 r. Najczęściej posługiwałam się artykułami zawartymi w czasopismach prawniczych, w nich bowiem ukazało się najwięcej informacji na temat mobbingu. Mniej zasobnym źródłem okazały się wydawnictwa książkowe, z których największe znaczenie przypadło komentarzom do Kodeksu pracy, zarówno tym wydanym po 1.1.2004 r., jak i wcześniej. W niniejszej pracy uwzględniono także orzecznictwo SN, które w jakikolwiek sposób odnosi się do zagadnienia mobbingu. W związku z powyższym opracowanie to stanowi kwintesencję wiedzy płynącej z analizy dostępnej literatury oraz ubogiego jeszcze orzecznictwa SN, przy czym skupia się nie tyle na ocenie istniejących przepisów, którą pozostawiam czytelnikowi, ile przede wszystkim na zwięzłej i przejrzystej prezentacji regulacji mobbingu w polskim prawie pracy.

Autorka