Krajobraz po odwilży. Poradziecka tożsamość religijna mieszkańców współczesnych miast syberyjskich

Spis treści książki

Przedmowa 

Część I – teoretyczna

Rozdział 1. Religia jako zjawisko społeczno-kulturowe – ujęcia teoretyczne

a operacjonalizacja 

Analiza historyczna a wskaźniki jakościowe w wywiadach biograficznych 

Specyfika przedmiotu badań: socjalizacja religijna „pokolenia przełomu” i krajobraz niedokończonego raju po „śmierci religii” w miastach wybranych do pracy terenowej

Opisy sekularyzacyjne i desekularyzacyjne: konieczność ponownej analizy dwudziestowiecznej dynamiki socjokulturowej 

Teoria „krachu moralnego”, „konsensus proprawosławny”, syndrom neo sovieticus

a próby rekonstrukcji świata religijnego

Religia jako zjawisko socjokulturowe: indywidualna konceptualizacja uniwersum

a instytucjonalna legitymizacja duchowości 

Agenci socjalizacji religijnej i „krzywa U” w wywiadach „pokolenia przełomu” 

Poradzieckie kompleksy identyfikacyjne 

Operacyjna typologia konwersji 

Inicjacja i kontynuacja poszukiwań duchowych w krajobrazie radzieckim i poradzieckim 

Ateizm metodologiczny, operacyjna wiara i neutralizacja światopoglądowa 

Rozdział 2. Zagłada w miejsce renesansu. Grupy religijne w Rosji po rewolucji

październikowej (1917–1953) 

Religijny renesans – nadzieje rewolucji lutowej 

Pierwsze antyreligijne dekrety władzy radzieckiej, początek spirali terroru (1917–1918) 

Drugi etap represji: eksterminacja duchowieństwa prawosławnego, kurs antykatolicki, niespełnione nadzieje NEP-u dla mniejszości religijnych (1919–1922) 

Klęska głodowa, kampania konfiskat, procesy duchowieństwa, ruchy „odnowieńcze” w RCP

Intensyfikacja produkcji ateistycznej i pierwsze próby wdrażania obrzędowości

komsomolskiej 

Stalinowska propaganda antyklerykalna, rozbicie RCP po śmierci patriarchy Tichona, deklaracja lojalności metropolity Siergija, międzynarodowa konferencja prasowa RCP/OGPU (1923–1931) 

Początek trzeciej fali represji religijnych: kampania bezbożników, zmiany prawne 1929 roku, powstanie NKWD, walka z „kontrrewolucją” 

„Pięciolatka bez Boga”, „konstytucja stalinowska”, kategoria „zdrajcy ojczyzny” i szpiegomania, „operacja polska” oraz inne czystki etniczne (1932–1940) 

Industrializacja Syberii, stachanowcy, przemysł łagrowy 

Wojenna mobilizacja i modyfikacja polityki antyreligijnej (1941–1945) 

Integrowanie Cerkwi w system państwowo-polityczny, represje wobec katolików,

nowe parafie na przyłączonych terenach, likwidacja Kościoła unickiego, kolejna kampania propagandy antyreligijnej (1946–1953) 

Rozdział 3. „Żyjemy tu, nie czując pod stopami ziemi”. Religijność w ZSRR po śmierci Józefa Stalina (1953–1964) 

Śmierć Stalina, „kampania studniowa”, rozbudzenie pielgrzymkowe, nielegalne msze, wzrost dochodów cerkwi prawosławnych (1953–1956) 

XX Zjazd KPZR, „samizdat”, otwieranie domów modlitewnych, początek fali represji Chruszczowa (1956–1960) 

Centralizacja polityki antyreligijnej, zwiększenie roli KGB, rajdy „drużynników” i milicji, likwidacja kościołów, monasterów i miejsc modlitewnych, zmiany w Kodeksie Karnym (1961–1964) 

Nowa propaganda antyreligijna i druga próba wdrożenia „czerwonej obrzędowości” 

Rozdział 4. Rzeczywistość „po terrorze”? Modyfi kacja polityki antyreligijnej

i sytuacja grup wyznaniowych w ZSRR po odejściu Nikity Chruszczowa

(1964–1990) 

Rewizja polityki antyreligijnej po Chruszczowie, Rada do Spraw Religii (fuzja RdSRCP oraz RdSKR), restrukturyzacja KGB oraz pierwsze formy oporu (1964–1970) 

Radykalizacja polityki antyreligijnej na początku lat 70., zmiany w prawie cywilnym, religijny „samizdat” i ruchy dysydenckie baptystów, doniesienia mediów zza żelaznej kurtyny, wydalenie Aleksandra Sołżenicyna (1971–1974) 

Podpisanie przez ZSRR Aktu Końcowego KBWE, Moskiewska Grupa Helsińska, Chrześcijański Komitet Obrony Praw Wierzących w ZSRR, aresztowania religijnych dysydentów, pierwsza Biblia w ZSRR (1975–1979) 

Odmłodzenie parafii i kolonie prawosławne, „komfortowe chrześcijaństwo” a „szatańskie dobro”, cena kompromisu RCP 

Prześladowania religijne przełomu lat 70. i 80., postulat „nowego człowieka radzieckiego”, kryzys ekonomiczny i liberalizacja reżimu (1979–1987) 

Amnestia dysydentów religijnych i złagodzenie polityki rejestracyjnej, odkrycie „użyteczności opium” (1987–1990) 

Likwidacja RdSR, boom czytelniczy na literaturę religijną i ezoteryczną,

Ustawa „O wolności Wyznań” z 1990 roku, nowa Konstytucja Federacji Rosyjskiej z 1993, wyjście z „legalnego rezerwatu wierzącej Rosji” 

Rozdział 5. „Społeczna tabula rasa” – nadzieje i krach iluzji. Religie w Rosji po upadku ZSRR (1990–2012)

„Drugi Chrzest Rusi”, „kwiecisty sad rosyjskiej duchowości” czy iluzja społecznej próżni?

Ustawa „O wolności sumienia i związkach wyznaniowych” oraz inne uwarunkowania prawne 

„Podstawy społecznej koncepcji Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej” i ideologema „samobytnej cywilizacji rosyjskiej” 

Modele sąsiedztwa Borysa Knorre i pięć obszarów religijnych Siergieja Fiłatowa 

Część II – praktyczna

Rozdział 6. Pokolenie przełomu – poradziecka tożsamość religijna

w wywiadach autobiograficznych 

Struktury kanoniczne, waloryzacja i wskaźniki jakościowe w wywiadach 

Początkowe sekwencje relacji biograficznej: Syberia a „głubinka”

jako dwa obrazy domu 

Typy początkowych sekwencji biograficznych 

Pierwotna socjalizacja religijna w rodzinie 

Szkoła jako pierwszy ośrodek socjalizacji wtórnej 

Pionierzy – pierwsze wzruszenia duchowe, erozja ideologiczna i kontestacja 

Demontaż sceny, sekwencja „rewolucji”, szok niezrozumiałej transformacji

Choroby, nieszczęścia, osobiste niepowodzenia jako katalizator poszukiwań duchowych i religijnych

„Kniżnost’” – inicjacja poszukiwań duchowych poprzez literaturę piękną 

Poszukiwania duchowe a literatura religijna i „ezoteryczna” 

Literatura religijna a konwersje 

Inne determinanty poszukiwań duchowych 

Pozareligijne totalne ośrodki socjalizacji 

Lata 90. raz jeszcze – recepcja pozareligijnych elementów procesu transformacji 

Renesans sakralnej scenografii, „rzeka proroków”, „fala chrztów”

Przeżycia mistyczne, „poławianie znaków”, strach przed utratą spoistości wymiaru fizycznego 

Autoperiodyzacja biografii i recepcja zmiennych historycznych 

Rozdział 7. Religia w działaniu. Konflikty tożsamościowe, komunikacja

międzyreligijna, negocjowanie pozycji z ośrodkami władzy politycznej –

zmienne globalne a kontekst regionalny we współczesnych miastach Syberii

Obrazy rodzinnego miasta 

Świat po konwersji 

Katolicyzm – stygmatyzacja i autostygmatyzacja 

Konwersja i konflikt w rodzinie – katolicyzm a szamanizm 

Konwersja i konflikt w pracy – katolicy a inne konfesje 

Polska jako obszar odniesienia normatywnego u katolików 

Krytyka prawosławia jako głównego gracza na scenie konfesyjnej 

Relacje prawosławie–katolicyzm w komunikacji formalnej i nieformalnej 

Interakcje wspólnot rzymskokatolickich z instytucjami świeckimi 

Strategie budowania wizerunku mniejszości religijnych 

Uniwersalizm, synkretyzm, ekumenizm i dialog religijny 

Podsumowanie

Bibliografia 

Indeks skrótów i akronimów 

Indeks nazwisk 

pokaż cały spis treści

ukryj recenzje